Έχει τους δικούς του θαυμαστές και δικαίως. Έχει ερμηνεύσει σπουδαίους πρωταγωνιστικούς ρόλους, όπως στην περίφημη παράσταση ο «Ηλίθιος» του Στάθη Λιβαθινού, καθώς και στην Ιλιάδα, την πιο πρόσφατη του δουλειά ως ηθοποιός, πάλι με σκηνοθέτη τον Λιβαθινό. Ο Βασίλης Ανδρέου, όμως, γνωρίζει πάνω απ’ όλα ότι στο θέατρο μετράει η ομάδα και όχι η μονάδα.
Συνομιλήσαμε μαζί του για τον «Ματωμένο γάμο» του Λόρκα, τον οποίο σκηνοθετεί στο θέατρο του Νέου Κόσμου, αλλά και με τα μέλη της θεατρικής ομάδας «Αίολος», τα οποία συμμετέχουν στην παράσταση.
– Κύριε Ανδρέου, τι σας έκανε να θελήσετε ν’ ανεβάσετε τον Ματωμένο Γάμο; Τι διαφορετικό προσδίδει η παράσταση σας σε σχέση με άλλα ανεβάσματα του έργου;
Η αγάπη μου γι’ αυτό το έργο και ο θαυμασμός μου για τον Λόρκα. Η πίστη μου πως αυτή η ομάδα θα μπορούσε να το καταφέρει. Το θέμα του έργου το οποίο είναι αδιαπραγμάτευτα σύγχρονο αφού ασχολείται με τον έρωτα και τον πόλεμο, την οικογένεια και τη ρίζα. Η παράσταση μας όπως και κάθε παράσταση οφείλει να είναι κάτι αυθύπαρκτο και γνήσιο, δομημένο από τα υλικά της ομάδας και της βιογραφίας. Αν υπάρχουν αυτά τα στοιχεία και η παράσταση έχει χαρακτήρα και αυθεντικότητα και κάνει διάλογο με την εποχή που την γεννάει τότε αξίζει να υπάρχει έστω και αν έχουν προηγηθεί «αριστουργήματα» και καλύτερες εκδοχές. Μόνο να μάθουμε μπορούμε από τα προηγούμενα ίχνη και τις δοκιμές. Είναι λογικό μέσα στα χρόνια να έχουν αλλάξει οι συσχετισμοί και οι αναφορές μας όπως και ο τρόπος έκφρασης των ηθοποιών.
– Δουλεύετε στην παράσταση με τα παιδιά της ομάδας Αίολος. Πώς προέκυψε αυτή η ομάδα και πώς βιώνετε αυτήν τη συνεργασία; Γενικά πώς βλέπετε το μέλλον του ελληνικού θεάτρου;
Με μεγάλη χαρά και αγάπη. Συναντηθήκαμε, δέσαμε και έχουμε ανάγκη ο ένας τον άλλο. Ο Ταχτσής και τα ρέστα του μας ένωσαν και ο Λόρκα μας πάντρεψε. Μαθαίνω και μαθαίνουν. Θέλω να τονίσω την αφοσίωση, τις θυσίες, αλλά και τον επαγγελματισμό, την οργάνωση και τις ευθύνες που ανέλαβαν. Αν κάτι αξίζει είναι αυτός ο επαγγελματισμός και η δίψα. Το μέλλον του ελληνικού θεάτρου είναι η απενοχοποίηση και η γνώση. Η παιδεία και η εξάσκηση. Οι συνεργασίες και τα οράματα. Ο ηθοποιός με τη σφαιρική αντίληψη και όχι ο εκτελεστής εικαστικών ευρηματικών θέσεων και κινήσεων ή σκηνικών χώρων. Το βλέμμα στραμμένο στους επιστήμονες της τέχνης μας, το χιούμορ, η ταπεινότητα και τα θέματα που ανοίγουν δρόμους και δεν περπατάνε την πεπατημένη. Α και κάτι άλλο— να βγαίνει το μεροκάματο που είναι το πιο σεβαστό πράγμα απ’ όλα το μεροκάματο. Το χουμε ξεφτιλίσει όλοι για χάρη της έκφρασης.
– Φαίδρα πόσο ταυτίστηκες με τον ρόλο της μάνας; Πόσο καιρό σου πήρε να τον επεξεργαστείς και τι έχεις αποκομίσει από την σχέση σου με την ηρωίδα;
Φαίδρα Παπανικολάου: Η ταύτιση με την μάνα δεν ήταν η κύρια δυσκολία μου. Η προσέγγιση έγινε με βάση του τι συμβαίνει σ’ αυτή τη γυναίκα όταν αποφασίζει να διατάξει τον γιο της, το μόνο πλάσμα που έχει να κρατηθεί ζωντανή, στον θάνατο. Εκεί ανακάλυψα ότι η φύση της γυναίκας είναι πολεμοχαρής όσο και του άντρα και δεν ανέχεται τον φόβο και την ήττα. Δεν έχω σταματήσει να εργάζομαι πάνω στον ρόλο. Κάθε παράσταση είναι μια μέρα που ξυπνάω κι όσο κι αν παλεύω για το καλύτερο, δεν μπορώ να αποτρέψω το τραγικό τέλος.
– Διακρίνεις ομοιότητες στα έργα του Λόρκα με εκείνα των ελληνικών τραγωδιών;
Όπως στην ελληνική τραγωδία έχεις κι εδώ την αιώνια τροφό, τον χορό απ’ τα κοριτσάκια, τον αγγελιαφόρο κακών ειδήσεων, που εδώ είναι ο ίδιος ο θάνατος με τη μορφή της ζητιάνας, κι έναν θεό, το φεγγάρι, που δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να αλλάξει το τέλος. Κυρίως όμως η θεματολογία είναι κοινή με τις τραγωδίες. Είναι η αιμοβόρα γυναικεία φύση και η μοίρα που κυριαρχεί με τον δικό της τρόπο στη δυστυχία των ανθρώπων. Μοιάζει να μην μπορούμε να αγαπήσουμε ειρηνικά. Η φράση της Μήδειας «ο θυμός καβαλάει τα λογικά μου» είναι κι εδώ αληθινή.
– Σίσσυ πόσο δικαιολογείς την απόφαση της ηρωίδας σου ν’ αφήσει έναν συμφέροντα γάμο και ν’ ακολουθήσει αυτό που έλεγε η καρδιά της;
Σίσσυ Τουμάση: Για να δικαιολογήσουμε την απόφαση της ηρωίδας, σίγουρα θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν μας, την εποχή στην οποία γράφτηκε το έργο και κατ’ επέκταση τη θέση της γυναίκας μέσα στην τότε κοινωνία. Ο γάμος συμφέρει οικονομικά την ίδια, αλλά αυτό είναι κάτι το οποίο απασχολεί περισσότερο τον πατέρα της που φυσικά ήθελε να ικανοποιήσει. Ή έπρεπε να ικανοποιήσει. Το συμφέρον της ίδιας μέσα από αυτόν το γάμο, είναι να προχωρήσει μπροστά, να θάψει το παρελθόν ενός ανεκπλήρωτου έρωτα και να ζήσει μία “φυσιολογική” ζωή. Ο γάμος και η οικογένεια τότε ήταν το μόνο κριτήριο για να πει κανείς πως μια γυναίκα εκπλήρωσε τον στόχο της ζωής. Βέβαια, μέχρι σήμερα από μωρά τα κορίτσια προετοιμάζονται από την οικογένεια και την ίδια τη κοινωνία να γίνουν μητέρες και σύζυγοι. Όφειλε να συνεχίσει μπροστά κι αυτό προσπάθησε να κάνει. Για μένα ένα μεγάλο μυστικό είναι όλες οι φορές που αναφέρεται στη μητέρα της μέσα στο έργο. Μία γυναίκα που φαινομενικά απέκτησε μία ευτυχισμένη οικογένεια, αλλά ήταν δυστυχής και πέθανε από τη δυστυχία αυτή. Όπως αργοπεθαίνουν πολλοί άνθρωποι μέσα στις σχέσεις τους και χάνουν κάθε μέρα κι από λίγο τον εαυτό τους και στο τέλος χάνουν όλη τους τη ζωή.
Ίσως ο Λόρκα να ήθελε να μιλήσει για αυτές τις σχέσεις των ανθρώπων, για μένα δεν έχει σημασία αν είναι άντρες ή γυναίκες, είναι απλώς άνθρωποι που δεν κατάφεραν να ζήσουν ως άνθρωποι, είτε από φόβο, είτε από ανάγκη να ικανοποιήσουν κάποιους άλλους, είτε για χίλιους λόγους που μπορεί να κρύβει μια ανθρώπινη ψυχή. Κι είναι όλα αυτά τα ερωτηματικά μας, όλα αυτά τα αν. Τι θα γινόταν αν μιλούσαμε ειλικρινά για όσα νιώθουμε, αν κάναμε όσα πραγματικά θέλουμε κτλ. Η νύφη κάνει αυτό το “αν” πράξη, λίγο αργά κατά τη γνώμη μου, αλλά το κάνει. Ακολουθεί για πρώτη και τελευταία φορά στη ζωή της, τη φωνή που υπάρχει μέσα της κόντρα σε μία ολόκληρη οικογένεια, μια ολόκληρη κοινωνία. Είναι όλα αυτά τα δεν πειράζει, όλες αυτές οι κραυγές που καταλήγουν μια ξερή μπουκιά και θάβονται μέσα μας. Οι άνθρωποι δε πρέπει να προσπερνάνε τίποτα γιατί δυστυχώς δεν μπορούν να ξεχάσουν όσο κι αν προσπαθούμε να πείσουμε τους εαυτούς μας ότι μπορούμε. Είναι σαν τον θάνατο, όταν χάνεις έναν άνθρωπο, στη πραγματικότητα ποτέ δε τον ξεχνάς, ποτέ δε τον ξεπερνάς, απλώς μαθαίνεις να ζεις με την απώλεια. Συμβιβάζεσαι. Είναι μεγάλο λάθος λοιπόν κατά τη γνώμη μου να αντιμετωπίζουμε τη ζωή όπως και το θάνατο. Είναι σαν να μη ζήσαμε ποτέ. Η νύφη πήρε το ρίσκο και τα έχασε όλα. Αλλά αν της ξανάδινε κανείς την ευκαιρία θα το έπαιρνε ξανά και θα έχανε ξανά. Το λέει κι η ίδια στο τέλος “..για πάντα, για πάντα, για πάντα..”. Αυτό για κάποιους είναι επανάσταση και για κάποιους άλλους βλακεία.
– Εσύ ως Σίσσυ θα έπραττες κάτι ανάλογο;
Ζώντας στο 2014 δεν θα έμπαινα ποτέ στη διαδικασία να παντρευτώ για οποιονδήποτε λόγο, πέρα από αγάπη. Κι εγώ προσπαθώ να ξεφύγω από το πως έχω προγραμματιστεί να λειτουργώ και παλεύω με αυτό κάθε μέρα, όπως πολλοί. Δε μπορώ να ξέρω τίποτα. Ξέρω απλά ότι η αγάπη είναι η πίστη μου. Σήμερα, έτσι όπως λειτουργεί ο κόσμος, πιστεύω ότι η αγάπη από μόνη της είναι επανάσταση. Φυσικά για κάποιους άλλους είναι βλακεία…
– Χριστίνα πιστεύεις πως η παθητική στάση της κοπέλας που υποδύεσαι είχε να κάνει με τη θέση της γυναίκας την εποχή που γράφτηκε το έργο;
Χριστίνα Κοροβίλα: Εκείνη την εποχή, σίγουρα η θέση της γυναίκας στην κοινωνία, και πόσο μάλλον στην μικρή επαρχία που διαδραματίζεται το έργο, ήταν διαφορετική. Οι γυναίκες δεν είχαν τις επιλογές που έχουν σήμερα και ασφαλώς κατείχαν πολύ λιγότερα δικαιώματα. Ο Λόρκα λοιπόν, δίνει στην γυναίκα του Λεονάρντο έναν χαρακτήρα σχεδόν παθητικό, «υποταγμένο» θα έλεγε κανείς στις αποφάσεις και διαταγές του άντρα. Δεν της αφήνει πολλά περιθώρια να αντιδράσει ή να διαφωνήσει, άρα την καθιστά μια γυναίκα που δεν θα ύψωνε σε καμία περίπτωση τον τόνο της φωνής της στον άντρα της. Κάτι που εγώ θα χαρακτήριζα παθητική διακριτικότητα στην συμπεριφορά της. Σ’ αυτή τη συμπεριφορά, έρχεται να αντιταχθεί η παρουσία της πεθεράς του Λεονάρντο, που με καταιγισμό ερωτήσεων προς τον γαμπρό της προσπαθεί να υπερασπιστεί και να προασπίσει τον γάμο της κόρης της. Με άλλα λόγια η μόνη αντίδραση με την οποία έρχεται αντιμέτωπος ο Λεονάρντο είναι αυτή της πεθεράς του και όχι της γυναίκας του.
Το έργο είναι γραμμένο έτσι από τον συγγραφέα. Εμείς ως ομάδα όμως, φέρνοντάς το στο 2014, αποφασίσαμε να ενσωματώσουμε όλα αυτά τα στοιχεία του ρόλου της πεθεράς σε αυτόν της γυναίκας του Λεονάρντο. Αποτέλεσμα αυτής της διασκευής είναι να έχουμε παραλείψει τον ρόλο της πεθεράς, δίνοντας έτσι στην γυναίκα του Λεονάρντο δυναμικά στοιχεία στον χαρακτήρα της. Παύει λοιπόν να έχει την παθητική στάση που της είχε αποδώσει αρχικά ο συγγραφέας και περνάει σε μια πιο δυναμική κατάσταση στην οποία αντιδρά και διεκδικεί αυτό που της ανήκει: Στην προκειμένη το ενδιαφέρον και την στοργή του άντρα της.
– Φτάνοντας στο 2014 πόσο διαφορετική είναι η θέση της πλέον ανά τον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα γενικότερα;
Μιλώντας για την εποχή μας, μπορούμε να πούμε ότι οι γυναίκες δεν έχουν πλέον την παθητική στάση που είχαν παλιότερα και διεκδικούν περισσότερα δικαιώματα, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως δεν υπάρχουν και εξαιρέσεις. Η ελληνική κοινωνία θεωρώ ότι έχει ακόμα έναν πατριαρχικό χαρακτήρα, που είναι πιο έντονος στην επαρχία, παρόλο που έχουν συντελεστεί αρκετές αλλαγές και ζυμώσεις στον πυρήνα της.
– Νατάσα πόσο διαχρονικός και επίκαιρος είναι ο λόγος του Λόρκα;
Νατάσα Σφενδυλάκη: Όταν συναντάς μπροστά σου κείμενα με θέματα όπως τον θάνατο, την απώλεια, την μοναξιά και τον απόλυτο έρωτα, που κρύβει μέσα του και τα άλλα τρία, αντιλαμβάνεσαι ότι υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής στην ψυχή. Τι και αν έχεις να δουλέψεις πάνω σε ένα κείμενο που είναι γραμμένο από έναν ισπανό συγγραφέα την δεκαετία του 30’ , όταν πρέπει να αγγίξεις τον θάνατο, όταν πρέπει να δοθείς στον έρωτα, όλοι είμαστε το ίδιο. Μπορούμε να γίνουμε οι μεγαλύτεροι ποιητές και οι χειρότεροι άνθρωποι, αρκεί να καταφέρουμε να εκφράσουμε τον πόνο μας, γιατί πόνο κρύβουν και ο έρωτας και ο θάνατος. Κρατάω μια φράση που μας είχε πει ο μεταφραστής του έργου κός Πάνος Κυπαρίσσης : «Ο πόνος έχει φωνήεντα που δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμα».
– Τι νοήματα κρύβει συνολικά και τι θέση είχε η γυναίκα στα κείμενα του;
Ο «Ματωμένος Γάμος» αποτελεί κομμάτι μιας τριλογίας, μαζί με την «Μπερνάρντα Άλμπα» και τη «Γέρμα». Τα τρία αυτά κείμενα, παρουσιάζουν γυναίκες δυναμικές, που προσπαθούν να επιβεβαιώσουν τον ρόλο τους στην κοινωνία που ζουν. Διεκδικούν την ζωή μέσα από μια βαθειά προσωπική επανάσταση και τελικά όταν η επανάσταση αυτή πάρει σάρκα και οστά, όλοι οι άντρες χάνονται. Αποτέλεσμα γυναίκες μόνες, που πια δεν μπορούν να επιβεβαιώσουν την ουσία της ύπαρξής τους, την συνέχιση της γενιάς τους, να φέρουν το νέο αίμα. Η μόνη που θα το καταφέρει είναι η γυναίκα του Λεονάρντο και πια θα είναι γυναίκα και άντρας μαζί.
– Κώστα τι θα έκανες στη θέση του γαμπρού; Θα έπραττες το ίδιο ή όχι; Δικαιολογείς την αντίδραση του ήρωα σου;
Κώστας Κουνέλλας: Ο Γαμπρός για μένα αποτελεί μια επικούρεια φιγούρα, που αποζητά την ηδονή, την ηρεμία της ψυχής και την αποφυγή του πόνου. Ένας άνθρωπος που επιδιώκει την απόλυτη ευτυχία, μοχθεί να αφήσει στο παρελθόν την “κατάρα της γενιάς του” για να φτιάξει ένα λαμπερό μέλλον με οικογένεια, παιδιά και γη. Ένας γήινος άνθρωπος που περιμένει την ουράνια ευτυχία. Την πιο σημαντική μέρα της ζωής του, αυτής του γάμου του, όλα ταράζονται, χάνει τη γη κάτω από τα πόδια του, χάνει το μυαλό του, τον εαυτό του. Όταν σε κυριεύει το αίσθημα της οργής, ενός θανάσιμου αμαρτήματος, και της εκδίκησης απλά οδεύεις στην αυτοκαταστροφή, στον θάνατο του εαυτού σου. Ο Γαμπρός είναι πια νεκρός και αυτή η αντίδραση είναι απόλυτα δικαιολογημένη. Όμως στη δική μου γειωμένη ζωή, η συγχώρεση αποτελεί βασική αρετή. Έχω τα μάτια μου ανοιχτά και βλέπω πως η ζωή, είτε παραμυθένια είτε καταραμένη, συμβαίνει. Παρατηρώ τους άλλους, τον εαυτό μου και τις καταστάσεις με απώτερο σκοπό να μαθαίνω. Άλλωστε η γνώση είναι πηγή δύναμης και ενίοτε γαλήνης, στοιχεία που όλοι επιδιώκουμε με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο…
– Αλέξανδρε πώς και γιατί ο ήρωας σου επέλεξε να παντρευτεί, ενώ αγαπούσε μια άλλη γυναίκα;
Αλέξανδρος Χρυσανθόπουλος: Πώς μπορεί να απαντήσει κανείς σε ένα “πως” και ένα “γιατί” λογικά όταν η μόνη αιτία μίας πράξης είναι το έντονο πάθος ενός αδυσώπητου έρωτα; Ο Λεονάρντο είναι ένας χαρακτήρας γεμάτος πάθος και πάθη. Η οδύνη του ανεκπλήρωτου έρωτα του για τη νύφη τον τυραννά σε ολόκληρη την ζωή του οδηγώντας τον σε πράξεις όπου κυριαρχεί μόνο το θυμικό και καθόλου η λογική. Μία από τις πράξεις αυτές είναι ο γάμος του με την ξαδέρφη της νύφης με σκοπό να την ξεχάσει, όπως λέει και ο ίδιος “σήκωσα πέτρινο τοίχο ανάμεσα στο σπίτι σου και στο δικό μου”, αλλά το πάθος του καθημερινά γκρέμιζε τον τοίχο αυτόν αφού τον οδηγούσε κάθε βράδυ στο σπίτι της. Κατά δεύτερο λόγο, με τον γάμο του θέλει να την ξανακερδίσει δημιουργώντας της το συναίσθημα της ζήλιας και να αναζωπυρώσει τον έρωτα που φοβάται ότι έχει σβήσει στην καρδιά της. Ο ίδιος λοιπόν, παρότι σύζυγος και πατέρας, τυφλωμένος από τον παθιασμένο έρωτα του, είναι απών στον γάμο του, αδιάφορος για την γυναίκα και το παιδί του. Αναπόφευκτα αυτή η σκληρή και αδυσώπητη αγάπη μοιραία τον οδηγεί στον θάνατο.
– Ντίνο πόσο σημαντική ήταν εκείνη την εποχή η «καλή φήμη» μιας οικογένειας; Ερχόμενος στην Ελλάδα του 2014 θεωρείς πως ακόμα και τώρα γίνονται γάμοι με οικονομικό κίνητρο;
Ντίνος Φλώρος: Νομίζω ανέκαθεν και ειδικά την εποχή εκείνη που ο Λόρκα έγραψε το Ματωμένο Γάμο η “καλή φήμη” μιας οικογένειας ήταν πολύ σημαντική. Είναι ένα θέμα διαχρονικό. Αν και βέβαια πρωτοπορεί και καινοτομεί άλλη μια φορά για την εποχή του βάζοντας την νύφη να παντρεύεται παρόλο που έχει ήδη κάνει έναν πρώτο αρραβώνα. Στη σύγχρονη Ελλάδα, όπου κυριαρχούσε ίσως λίγο περισσότερο από το κανονικό, η επιθυμία της απόκτησης χρήματος την οποία διαδέχτηκε ο “θρήνος” ως προς το που να πήγε και χάθηκε όλο αυτό το χρήμα και εν μέσω μιας οικονομικής κρίσης, θα ήθελα να είμαι ρομαντικός και να θεωρώ πως δεν γίνονται πια γάμοι με οικονομικό κίνητρο. Ούτε σε πρωτεύουσες ούτε σε επαρχίες. Ο άνθρωπος θεωρώ επιθυμεί να γίνει πλούσιος από άλλα πράγματα, όχι υλικά. Και το βλέπω γύρω μου, να συμβαίνει και χαίρομαι. Τώρα τι να γίνεται στις “γειτονιές της Εκάλης; Ό,τι και να γίνεται “μικρόκοσμος” θά ‘ναι. Το θέμα είναι τι συμβαίνει δίπλα μας, στα παγκάκια και τις πλατείες με μια φθηνή μπύρα στο χέρι,, και εκεί συμβαίνει…Έρωτας!
– Γιώργο πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του αφηγητή στην παράσταση σας και τι προσδίδει συνολικά;
Γιώργος Μακρής: Το φεγγάρι δεν αφηγείται την ιστορία. Χρησιμοποιεί τις σκηνικές οδηγίες και τις περιγραφές του συγγραφέα για να φωτίσει την διαδρομή των ηρώων, βήμα βήμα, προς το τέλος. Η δράση του φεγγαριού στο έργο είναι να καθρεφτίσει την ανείπωτη πλευρά των ανθρώπων. Το φεγγάρι ως καλλιτέχνης συγγραφέας – σας θυμίζει κάτι; – αναπνέει και δημιουργεί τη ζωή και τον θάνατο.
* Αναλυτικές λεπτομέρειες για τις ημέρες και τις ώρες του «Ματωμένου γάμου» στο θέατρο Νέου Κόσμου ακολουθούν στον σχετικό σύνδεσμο: http://www.all4fun.gr/fun/theater/9058–m-.html
Του Κυριάκου Κουρουτσαβούρη 31/10/2014